عقیقه سنت مؤکّد اسلامی است.

طبق برخی روایات، و برخی فتاوی مجتهدان، عقیقه [بر کسی که قدرت مالی دارد] واجب است و برخی بر آن ادعای اجماع کرده اند. از زمان شیخ طوسی آنرا مستحب موکد دانستند، نه واجب.

قال العلّامة المجلسي: اختلف في حكمها قال السيد و ابن الجنيد: إنّها واجبة، و ادعى السيد عليه الاجماع، و هو ظاهر الكليني أيضاً، و ذهب الشيخ و من تأخر عنه إلى الاستحباب.

اگر کسی والدینش برایش عقیقه نکرده اند، یا شک دارد که آیا والدینش برایش عقیقه کرده اند یا نه، بعد از بلوغ (یا حتی در پیری) خودش برای خویش عقیقه کند. می توان برای یک نوزاد چند عقیقه هم انجام داد.

شرایط حیوان عقیقه

• باید برای عقیقه گوسفند (یا بز) یا گاو یا شتر را قربانی کرد، و صدقه دادن قیمتِ آن کفایت نمی کند.
• خوب است اگر نوزاد مذکر است عقیقه مذکر باشد، و اگر نوزاد مؤنث است عقیقه هم مؤنث باشد.
• بهترین عقیقه، چاق ترینِ آنهاست.
• خوب است شرایط قربانی حج هم در آن رعایت شود: 1- سنّ حیوان کم نباشد(شتر بیش از 5 سال، گاو و بز بیش از دو سال، و گوسفند بیش از یک سال داشته باشد)، 2- حیوان مریض و ناقص نباشد (مثلا کچلی نداشته باشد، کور و لوچ و لنگ و گوش بریده و دم بریده و شاخ شکسته و اخته نباشد، ناخوش نباشد و گوشت آن به خاطر بیماری فاسد نباشد که خوردنش موجب بیماری شود)، 3- حیوان خیلی پیر نباشد. 4- لاغر نباشد (بر کلیه هایش چربی وجود داشته باشد، و پهلوهایش از لاغری تورفتگی نداشته باشد).

روش مصرف عقیقه

الف) یک روش آن این است که اعضای آنرا به تکه های گوشت قطعه کند (ترجیحا بدون شکستن استخوان ها) و آنرا بپزد(غذایی درست کند) و بر آن عده ای از شیعیان(حداقل ده نفر، و هر چه بیشتر بهتر) را دعوت کند که از آن بخورند و برای نوزاد دعا کنند، و یا آنرا تقسیم کند و به افراد مختلف صدقه دهد. آنرا جز به شیعیان ندهد.

• اقْطَعِ الْعَقِيقَةَ جَذَاوِيَ وَ اطْبُخْهَا وَ ادْعُ عَلَيْهَا رَهْطاً مِنَ الْمُسْلِمِينَ. (کافی، تهذیب)
• و يُدْعَى نَفَرٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَيَأْكُلُونَ وَ يَدْعُونَ لِلْغُلَامِ. (کافی، تهذیب)
• و تُجْعَلُ أَعْضَاءً ثُمَّ يَطْبُخُهَا وَ يَقْسِمُهَا وَ لَا يُعْطِيهَا إِلَّا أَهْلَ الْوَلَايَةِ. (کافی)
• خوب است آنرا با آبگوشت و نان تقسیم کند. بهترین حالت پخت آن، اینست که با آب و نمک [و حبوبات] پخته شود. (وَ قَسَّمَ مَعَهَا خُبْزاً وَ مَرَقاً؛ أَفْضَلُ مَا يُطْبَخُ بِهِ مَاءٌ وَ مِلْح‏ - مکارم الأخلاق)

ب) روش دوم آنست که اعضای آنرا تکه تکه کند(اعضایش را از هم جدا کند، ترجیحا بدون شکستن استخوانها) و به همسایه ها، یا همسایه محتاج به گوشت، یا مومنین محتاج [صدقه] بدهد.

• روش اول بهتر است.
• و لَا بَأْسَ بِأَنْ تُعْطِيَهَا الْجَارَ الْمُحْتَاجَ مِنَ اللَّحْمِ. (کافی)
• و تُفَرِّقُ لَحْمَهَا عَلَى قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ مُحْتَاجِينَ، وَ إِنْ أَعَدَّتْهُ طَعَاماً وَ دَعَوْتَ عَلَيْهِ قَوْماً مِنْ إِخْوَانِكَ فَهُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ وَ كُلَّمَا أَكْثَرْتَ فَهُوَ أَفْضَلُ وَ حَدُّهُ عَشَرَةُ أَنْفُسٍ وَ مَا زَادَ. (فقه الرضا ع)
• و يُقَطَّعُ أَعْضَاءً وَ يُطْبَخُ وَ يُدْعَى عَلَيْهِ رَهْطٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فَإِنْ لَمْ يَطْبُخْهُ فَلَا بَأْسَ أَنْ يَتَصَدَّقَ بِهِ أَعْضَاءً. (مکارم الأخلاق)

چند نکته در مصرف عقیقه:

• مهم است که پدر و مادر [بلکه عائله آنها] از عقیقه نخورند، به ویژه مادر. و اگر مادر خورد، [چندی] به بچه شیر ندهد. (وَ لَا يَأْكُلُ مِنْهُ الْأَبَوَانِ فَإِنْ أَكَلَتْ مِنْهُ الْأُمُّ فَلَا تُرْضِعْه‏ - فقه الرضا ع)
• شاید بتوان گفت در اکثر روایات تاکید شده است که بخشی از گوشت عقیقه به قابله(ماما) داده شود؛ خواه بصورت گوشت خام، خواه بصورت پخته.
• در برخی روایات گفته "بخشی" از عقیقه، برخی گفته شده پای عقیقه، برخی روایات گفته شود [بالای] رانِ عقیقه، بسیاری از روایات گفته شده پا و ران، و برخی روایات هم می گوید یک چهارمِ عقیقه.
  جمع آن می شود این که یک چهارمِ عقب عقیقه را بدهد که شامل پا و رانِ آن شود (فَلْيُعْطِ القَابِلَةَ رِجْلَ الْعَقِيقَةِ يَعْنِي رُبْعَهَا الْمُؤَخَّر - دعائم الإسلام)
• اگر قابله نباشد، این بخش به مادر داده مى‌شود كه آن را صدقه بدهد. (وَ تُعْطَى الْقَابِلَةُ رُبُعَهَا وَ إِنْ لَمْ تَكُنْ قَابِلَةٌ فَلِأُمِّهِ تُعْطِيهَا مَنْ شَاءَتْ ... - کافی، من لا یحضره الفقیه، مکارم الأخلاق)

دعای هنگام عقیقه

برای هنگام عقیقه دعاهای مستحبی وارد شده است که در آنها نام نوزاد و نام پدرش گفته می شود. دعاهای مختلفی نقل شده است، که جمع برخی از آنها چنین است: (موارد درون کروشه را می توانید نگویید)

[وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ مَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ‏، إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ، لا شَرِيكَ لَهُ]، اللَّهُمَّ مِنْك وَ لَكَ [مَا وَهَبْتَ وَ أَنْتَ أَعْطَيْتَ، اللَّهُمَّ فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا عَلَى سُنَّتِكَ وَ سُنَّةِ نَبِيِّكَ ص]، اللَّهُمَّ لَحْمُهَا بِلَحْمِهِ وَ دَمُهَا بِدَمِهِ وَ عَظْمُهَا بِعَظْمِهِ [وَ شَعْرُهَا بِشَعْرِهِ وَ جِلْدُهَا بِجِلْدِهِ]، اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ وِقَاءً لِفُلَانِ بْنِ فُلَانٍ(نام نوزاد و نام پدرش).

سپس بگو: [أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيم]‏، بِسْمِ اللَّهِ [وَ بِاللَّهِ]، [وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ، إِيمَاناً بِاللَّهِ وَ ثَنَاءً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص وَ الْعِصْمَةَ لِأَمْرِهِ وَ الشُّكْرَ لِرِزْقِهِ وَ الْمَعْرِفَةَ بِفَضْلِهِ عَلَی أَهْلَ الْبَيْتِ، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ] و حیوان را ذبح کن [و سپس بگو: لَكَ سُفِكَتِ الدِّمَاءُ لَا شَرِيكَ لَكَ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، اللَّهُمَّ اخْسَأْ عَنَّا الشَّيْطَانَ الرَّجِيمَ.]